21 Απριλίου 1963 - Η Πρώτη Πορεία Ειρήνης

Ο Γρηγόρης Λαμπράκης, πραγματοποιεί τελικά, έστω και με συμβολικό τρόπο, την Πρώτη απαγορευμένη από το ελληνικό Κράτος, Πορεία Ειρήνης (21 Απριλίου  1963). 

Τα γεγονότα της Πρώτης Πορείας Ειρήνης, καταγράφονται στην Ιστορία, ως η κορυφαία εκδήλωση, της ανεξάρτητης νεανικής οργάνωσης "Μπέρτραντ Ράσσελ". 

Μετά τη δολοφονία του Λαμπράκη, η νεανική αυτή οργάνωση, που έχει πάρει διαστάσεις πανελλήνιου κινήματος, μετασχηματίζεται, για προφανείς συμβολικούς και τιμητικούς λόγους, σε Νεολαία Λαμπράκη. Οι Λαμπράκηδες όμως, καθοδηγούμενοι από την ΕΔΑ, γρήγορα, χάνουν την αυτονομία τους, και μετατρέπονται, σε κομματική νεολαία. Η νεολαία "Μπέρτραντ Ράσσελ" (και η πρώτη μορφή των Λαμπράκηδων), αποτελεί την μία, από τις τρεις μεγάλες νεανικές διαθέσεις (οι άλλες δύο είναι οι Μπητνίκοι και οι Χρυσή Νεολαία), που αναπτύσσονται στην Ελλάδα, την Εποχή της Χρυσής Νεολαίας (1960-1967). 

Φωτο: Ο Μιχάλης Περιστεράκης (Αρχείο: Μ.Νταλούκα)

Την Άνοιξη του 1962, μία ομάδα ελλήνων φοιτητών, σχηματίζει σύλλογο με την επωνυμία, Σύνδεσμος Νέων για τον Πυρηνικό Αφοπλισμό «Μπέρτραντ Ράσσελ».
Πρόεδρος του Συνδέσμου είναι ο φοιτητής της Νομικής Σχολής, Μιχάλης Περιστεράκης, ο οποίος θαυμάζει τον τότε ηγέτη του παγκόσμιου κινήματος Ειρήνης, άγγλο φιλόσοφο και μαθηματικό, Μπέρτραντ Ράσσελ. Διατηρεί επαφές, με ακτιβιστές της CND ( Campaign for Nuclear Disarmament), που διοργανώνουν πορείες Ειρήνης στην Αγγλία από το 1958. Οι πορείες αυτές είναι υπερκομματικές, και στρέφονται  εναντίον της κατασκευής και χρήσης, Πυρηνικών Όπλων. Συμμετέχουν δεξιοί και αριστεροί, απλοί άνθρωποι, επιστήμονες, συγγραφείς, πολιτικοί, καλλιτέχνες, ακόμοι και ιερείς, όλοι όσοι  ανησυχούν για την τύχη, αυτού του πλανήτη. 

Πορεία Ειρήνης της CND για τον Πυρηνικό Αφοπλισμό. Στα πλακάτ, νεκροκεφαλές, δείχνουν τι περιμένει την ανθρωπότητα αν επιμείνει στα Πυρηνικά Όπλα. (Φωτογραφία: Philip Jones Griffiths, 1961)

Ο Περιστεράκης, αποφασίζει να διοργανώσει ανάλογη πορεία Ειρήνης στην Ελλάδα. Εξομολογείται τα σχέδιά του στους φίλους του Νίκο Κιάο, Ντούνια Κουσίδου, Θεόδωρο Πάγκαλο, Καίτη Παυλάκου, και άλλους, που αποτελούν τον πρώτο πυρήνα του ελληνικού συνδέσμου Ράσσελ. Νοικιάζουν γραφεία στην οδό Ασκληπιού 3, στο σπίτι όπου παλαιότερα, είχε ζήσει ο Εθνικός ποιητής Κωστής Παλαμάς. Ανακοινώνουν ότι θα πραγματοποιήσουν πορεία Ειρήνης, ορίζουν την διαδρομή από τον Μαραθώνα στην Αθήνα, και ημερομηνία 21 Απριλίου του 1963.

Η αναγγελία, ενθουσιάζει τους νέους που καθημερινά κατακλύζουν τα γραφεία του Συνδέσμου Ράσσελ. Ο καθένας,  θέλει να γίνει μέλος στον υπερκομματικό αυτό σύνδεσμο που φέρνει έναν καινούργιο αέρα. Στην οδό Ασκληπιού 3,  δημιουργείται το κέντρο δράσης μιας ευφάνταστης και γενναίας νεολαίας που κάθε βράδυ συζητά για τον μεγάλο στόχο (την Πορεία), διαβάζει ποίηση, τραγουδά Θεοδωράκη αλλά και protest songs, όπως και Bob Dylan. Διαχέει συνεπώς μία διάθεση που δεν έχει κομματική σκοπιμότητα: ασκεί κριτική τόσο στην Σοβιετική Ένωση όσο και στις ΗΠΑ, συνδέεται με το παγκόσμιο Αντιπολεμικό Κίνημα, και εμπνέεται, από τη νεολαία της Δύσης, και ιδιαίτερα της Αγγλίας. 

Θα νικήσουμε
Θα νικήσουμε
Θα νικήσουμε, κάποια μέρα
Βαθειά στην καρδιά μου
το πιστεύω
πως θα νικήσουμε
Κάποια μέρα...
Το τραγούδι We Shall Overcome, που αποτελούσε τον κύριο Ύμνο, σε όλες της Πορείες Ειρήνης.Αυτό το τραγούδι, σύμφωνα με μαρτυρία του Περιστεράκη, τραγουδιόταν και στα Γραφεία της Ελληνικής Νεολαίας Ράσσελ, κατά τις προετοιμασίες της Πρώτης Πορείας.

Το πρώτο και μοναδικό τεύχος του περιοδικού που έβγαλε ο ελληνικός Σύνδεσμος Νεολαίας του Bertrand Russell. Απρίλιος 1964. Αρχείο Μ.Νταλούκα.

Οι εφημερίδες προβάλλουν την δραστηριότητα του συνδέσμου και 

σε λίγες εβδομάδες ανοίγουν παραρτήματα σχεδόν παντού στην Ελλάδα. Ένα τεράστιο μιμητικό κύμα αναστατώνει το νεαρόκοσμο που θέλει να δηλώσει συμπαράσταση αλλά και να βρει ένα τρόπο συνεύρεσης με καθαρά ροκ στοιχεία.

Οι αντιδράσεις των τριών κομματικών αντιπάλων, της Δεξιάς, της Αριστεράς και του Κέντρου, διαφέρουν. Η Αριστερά, εντυπωσιάζεται από τον όγκο του νεανικού κινήματος και αποφασίζει να το υποστηρίξει με μία στρατηγική όμως, που αποβλέπει  στον έλεγχο. Εφαρμόζεται λοιπόν, ή  ιδέα, τα μέλη της νεολαίας ΕΔΑ να μπουν στον Σύνδεσμο, και να «επιβλέπουν». Η Ένωση Κέντρου, χαρακτηρίζει την Πορεία, σαν κίνηση αφελών και γραφικών ανθρώπων, που πάντως, έχουν δικαίωμα να παρελάσουν. Η Δεξιά αντίθετα, κάνει την ανοησία. Στέκεται κάθετα αντίθετη με το κίνημα Ειρήνης. Κατηγορεί τον νεανικό Σύνδεσμο, σαν κομμουνιστική οργάνωση, και ρίχνει γραμμή, στις δεξιές οικογένειες, να απομακρύνουν τα παιδιά τους. Φυσικά, απαγορεύει την πορεία. Ο υφυπουργός Εσωτερικών, Δ.Δαβάκης, ανακοινώνει ότι «η κυβέρνησις δεν θα επιτρέψει την μελετώμενην «πορείαν ειρήνης» διότι οργανούται από τους εγχωρίους κομμουνιστάς». 

Ο ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΕΘΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΝΗΚΕΙ ΣΕ ΟΛΟΥΣ (Στη φωτο, τμήμα συνέντευξης του Μ.Περιστεράκη, στον Κ.Ανεμοδουρά, δημοσιευμένη στο περιοδικό "Τα Νέα του Bertrand Russell")

Ο σύνδεσμος Ράσσελ με ανακοίνωσή του διευκρινίζει ότι δεν ανήκουν σε κανένα κόμμα και ότι το ενδιαφέρον είναι, για την Παγκόσμια Ειρήνη. Δηλώνει ακόμη, ότι τα μέλη του πράττουν το αυτονόητο, το οποίο θα έπρεπε, οι μεγαλύτεροι, ήδη να το έχουν κάνει, και τελικά καλεί και τον Δαβάκη στην Πορεία. Υπέρ του Συνδέσμου, εκδηλώνονται άνθρωποι του πνεύματος και της Τέχνης, και μάλιστα, ο Μίκης Θεοδωράκης, ενθουσιάζεται από την γενναία πρωτοβουλία των νεαρών, ώστε πηγαίνει στα γραφεία δηλώνει συμμετοχή και γράφει τραγούδι για να αποτελέσει τον Ύμνο της πορείας. Οι πρώτοι στίχοι έλεγαν…

Από τον Μαραθώνα ξεκινήσαμε
Να πάμε στην Αθήνα ξεκινήσαμε

Έλα κι εσύ μαζί μας 

Έλα κι εσύ κοντά μας

(Φωτο αριστερά: Το Πρόγραμμα και οι στίχοι του Ύμνου, όπως δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό του Συνδέσμου)

Η κονκάρδα με το Σήμα της Ειρήνης, που φορούσαν στο πέτο, τα μέλη του Συνδέσμου (Αρχείο Μ.Νταλούκα)

Σήμα του συνδέσμου, και της Πορείας, καθορίζεται το αγγλικό Σήμα της Ειρήνης, που ήταν ήδη, παγκόσμιο σύμβολο ζωής, και με αυτό τον υπερκομματικό χαρακτήρα, θα το δούμε αργότερα στο Woodstock και στο Πολυτεχνείο.

Το σήμα της ειρήνης γίνεται κονκάρδα, που διατίθεται από τα γραφεία του συνδέσμου, όπου εκατοντάδες νεαροί σπεύδουν καθημερινά για να την αποκτήσουν. Την φορούσαν στο πέτο σαν επαναστατική πράξη και σαν κάτι που φώναζε «επιτέλους θέλουμε να ζήσουμε με τον δικό μας τρόπο!». Όταν έβλεπαν κάποιον στο δρόμο που φορούσε αυτή την κονκάρδα, τον αγκάλιαζαν με συγκίνηση και συνομιλούσαν μαζί του σαν να ήταν από χρόνια φίλοι. Αυτό το σήμα ήταν κάτι δικό τους, κάτι ξεχωριστό και ιερό, που σφράγιζε τον μεγάλο όρκο συμμετοχής στην απαγορευμένη πορεία. 

Παιδιά του συνδέσμου Ράσσελ, έχουν ετοιμάσει τον χαρταετό της ειρήνης. Σε λίγο, μαζί με άλλους νεαρούς θα υψώσουν τους αετούς στον Αττικό ουρανό. Η Αστυνομία, θα τους συλλάβει και θα τους μεταφέρει μαζί με τους χαρταετούς στα αστυνομικά τμήματα με την κατηγορία της κομμουνιστικής προπαγάνδας (Αρχείο Ντούνια Κουσίδου- Σταύρου Σταυρόπουλου).

Για να διαδώσουν την ιδέα, αποφασίζουν να πετάξουν χαρταετούς που θα έχουν πάνω το περίφημο σήμα. Η Αστυνομία μοιάζει μικρή, ανόητη και κωμική όταν συλλαμβάνει πιτσιρικάδες με τους αετούς της ειρήνης και τους κατηγορεί ότι εξωθούν τον κόσμο σε κομμουνιστική παρέλαση! Οι νεαροί μεταφέρονται «προς εξακρίβωσιν» στα τοπικά αστυνομικά τμήματα μαζί με τους χαρταετούς. Πολλοί τραγουδούν…

Ένας αετός καθότανε

στο τμήμα και λιαζότανε

…ενώ γελούν και προειδοποιούν τους αστυνομικούς ότι η πορεία τους «θα γίνει οπωσδήποτε!».

Ήταν φανερό ότι η απαγόρευση της πορείας δεν έφερνε τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Φανταζόταν ίσως η κυβέρνηση ότι απαγορεύοντας την πορεία θα προκαλούσε μείωση του ενδιαφέροντος, κάμψη του ηθικού και αμηχανία στους πρωτεργάτες. Συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Ποτέ δεν ήταν τόσος ο ενθουσιασμός και οι δηλώσεις συμμετοχής. Συγχαρητήριες επιστολές στέλνονται από όλα τα μέρη της Ελλάδας και τώρα πια όχι μόνον οι νέοι αλλά και μεγαλύτεροι έρχονται στα γραφεία του Συνδέσμου για να δηλώσουν συμπαράσταση. Η προετοιμασία για την μεγάλη ημέρα συνεχίζεται πυρετώδης και κλείνονται πούλμαν για να μεταφέρουν τον κόσμο στον Μαραθώνα. Η Αστυνομία απειλεί τους ιδιοκτήτες των πούλμαν και των λεωφορείων, οι οποίοι τελικά υπαναχωρούν φοβισμένοι και ακυρώνουν τις συμφωνίες. Μέλη «εθνικοφρόνων» οργανώσεων, μοιράζουν προκηρύξεις με πλαστογραφημένη την υπογραφή του Συνδέσμου, οι οποίες «πληροφορούν» ότι η πορεία αναβάλλεται. Ο κόσμος ανησυχεί και πηγαίνει καθημερινά στα γραφεία του συνδέσμου για να μάθει τελικά αν θα πραγματοποιηθεί η πορεία. Είναι τόσο μεγάλη η προσέλευση, ώστε οι οπαδοί της ειρήνης τοποθετούν μία τεράστια ταμπέλα έξω από τα γραφεία που γράφει: Η ΠΟΡΕΙΑ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ!

Οι άγγλοι ακτιβιστές, μέλη της CND, Mike Kane και Steve Banks, λίγο πριν ξεκινήσουν από την Αγγλία για να έρθουν να συμμετάσχουν στην Πρώτη Πορεία Ειρήνης, στην Ελλάδα. Στα γεγονότα που ακολούθησαν, ξυλοκοπήθηκαν από την ελληνική αστυνομία (Απρίλιος του 1963. Αρχείο Πανεπιστημίου του Bradford)

Η μεγάλη αυτή αντιπαράθεση του νόμου της καρδιάς και του νόμου της παράλογης εξουσίας, παρακολουθείται από ξένους δημοσιογράφους και ακολουθούν δημοσιεύματα που χλευάζουν την ελληνική κυβέρνηση, ενώ προσωπικότητες από Ευρωπαϊκά κράτη δηλώνουν ότι θα έρθουν στην Ελλάδα για να υποστηρίξουν την πορεία. Το υπουργείο Δημόσιας Τάξης  ανακοινώνει ότι όποιος ξένος θα έρθει θα συλληφθεί και θα απελαθεί. Ο ίδιος ο Μπέρτραντ Ράσσελ δηλώνει ότι θα κατέβει για την Πορεία, και οι έλληνες κυβερνητικοί απαντούν ότι θα συλληφθεί κι αυτός! 

Οι πρώτες ομάδες ξεκινούν ξημερώματα και κατευθύνονται στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας. Στο κέντρο μιας τέτοιας ομάδας, βλέπουμε τον Πατ Ποτλ, γραμματέα του Μπέρταρντ Ράσσελ (με το μούσι) ο οποίος έχει έρθει από την Αγγλία για να συμμετάσχει στην Πορεία. Ο νεαρός, δίπλα του, με την γραβάτα, είναι ο πρόεδρος του ελληνικού Συνδέσμου, Μιχάλης Περιστεράκης. Κρατούν την αφίσα της πορείας που αναγράφει τον αριθμό των χιλιομέτρων που έχουν σκοπό να βαδίσουν (Αρχείο Μ.Νταλούκα). Λίγα λεπτά μετά, η επίθεση της αστυνομίας έχει γίνει, και συλλαμβάνονται όλοι.

Τα γεγονότα της 21^ης Απριλίου 1963.

Εκείνη η Κυριακή του Θωμά, 21 Απριλίου 1963, ξημέρωνε συννεφιασμένη. Το λεκανοπέδιο της Αττικής είχε μεταβληθεί από το βράδυ του Σαββάτου σε ζώνη πολεμικών επιχειρήσεων. Από τα βόρεια προάστια της πρωτεύουσας ως τον Μαραθώνα είχαν διασκορπιστεί άντρες της αστυνομίας και της χωροφυλακής. Στις ακτές, απέναντι από την Εύβοια, βρίσκονταν άντρες του ναυτικού για τον φόβο της απόβασης των οπαδών της ειρήνης και του σπασίματος του κλοιού από θαλάσσης! 

Πανό που ανάρτησαν "αγανακτισμένοι" πολίτες, κατά της Πορείας, στην περιοχή Μαραθώνα . Στην κάτω φωτογραφία, αστυνομικό μπλόκο στην στροφή που οδηγεί στον Τύμβο (Αρχείο Μ.Νταλούκα).

Μαζί με την αστυνομική δύναμη, εμφανίστηκαν στην περιοχή του Μαραθώνα και μερικοί τραμπούκοι που παρίσταναν τους αγανακτισμένους πολίτες. Είχαν κρεμάσει μερικά πανό στον δρόμο που οδηγούσε στον Τύμβο που έγραφαν ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΡΑΘΩΝΑ Η ΚΟΥΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ. 

Όλοι αυτοί -που ενισχύονταν με δεκάδες τζιπ, καμιόνια, κλούβες, ασυρμάτους και κινητούς ραδιοφωνικούς σταθμούς- είχαν αποκλείσει κάθε οδική αρτηρία που οδηγούσε στον Μαραθώνα στήνοντας μπλόκα ακόμη και μέσα στα χωράφια.

Από τις συνοικίες, ξεκινούν νύχτα ακόμη, τα πρώτα παιδιά. Έμελλε, τα  λαμπερά τους μάτια να μαυρίσουν και τα μαλλιά των κοριτσιών, να μείνουν τούφες στα χέρια των αστυνόμων. Δεν ήταν τυχαίο που ξημέρωνε 21 Απριλίου. Εκείνη τη μέρα, που οι βαριές γροθιές έπεσαν στα κεφάλια των παιδιών της ειρήνης, άνοιγε ο δρόμος στους σκοτεινότερους μηχανισμούς που θα έφερναν τη χούντα.

 Ένα βουητό ερχόταν με την ανατολή καθώς τα παιδιά έβγαιναν από τα σπίτια, κρυφομιλούσαν και σχημάτιζαν ομάδες να πάνε με κάθε τρόπο στον Μαραθώνα. Ένα βουητό ερχόταν καθώς οι αστυνομικοί έστηναν  μπλόκα και κινητοποιούσαν μηχανοκίνητα στο σκοτάδι

Στην φωτογραφία βλέπουμε τον Περιστεράκη να σέρνεται από αστυνομικούς, ενώ ένας αξιωματικός σηκώνει το χέρι για να χτυπήσει τον Ποτλ (Αρχείο ΕΜΙΑΝ).

Η μεγαλύτερη μάχη δόθηκε στη Λεωφόρο Κηφισίας, στο ύψος των Αμπελοκήπων. Οι αστυνομικοί επιτίθενται και χτυπούν με λύσσα. Επικρατεί ατμόσφαιρα λιντσαρίσματος. Όσοι πέφτουν στα χέρια τους, σούρνονται μετά το ξύλο στις κλούβες. Κάθε δρόμος της περιοχής γίνεται και πεδίο μάχης. Αλλά τα παιδιά επιμένουν. Σκορπίζονται και

ανασυντάσσονται. Σε λίγο, η λεωφόρος γεμίζει ξανά με ομάδες νέων. Το μηχανοκίνητο και οι δυνάμεις «πεζών» αστυφυλάκων, επιτίθενται πάλι. Χτυπούν τους πάντες, ακόμα και τους αμέτοχους θυρωρούς των πολυκατοικιών, ενώ αστυνομικά αυτοκίνητα τρέχουν σαν δαιμονισμένα πάνω κάτω. Οι αστυνομικοί συλλαμβάνουν αδιακρίτως και όσους βρίσκουν στα ζαχαροπλαστεία, στα καφενεία και στα γαλακτοπωλεία. Η Λεωφόρος Κηφισίας, έγινε εκείνο το πρωινό Λεωφόρος της Ειρήνης. Έτσι πρέπει να ονομαστεί εις ανάμνηση. Εδώ, έδωσαν τα παιδιά της Ειρήνης την μεγάλη τους μάχη.

Εκτός από τη λεωφόρο, άλλες μάχες γίνονται παντού στην Αθήνα. Οι συλληφθέντες έφθασαν τους 2000. Στοιβάζονται στα αστυνομικά τμήματα και σε σχολεία. Το μεγαλύτερο μέρος κρατείται στη Σχολή

Αστυνομίας. Φρουρούνται από ένοπλους, αλλά τα όπλα δεν είναι αρκετά για να αλλάξουν την διάθεση των νεαρών. Τα παιδιά φουσκώνουν μπαλόνια που φέρουν το σήμα της ειρήνης και τα αφήνουν πάνω από τους αστυνόμους. Οι αστυνομικοί κυνηγούν τα μπαλόνια και τα σκάζουν με τα χέρια. Τα κορίτσια γρήγορα αρχίζουν να τραγουδούν τον ύμνο της ειρήνης…

Να πάμε στον Μαραθώνα ξεκινήσαμε

Έλα κι εσύ

Έλα κι εσύ μαζί μας…

Οι αστυνομικοί δυσανασχετούν και βηματίζουν νευρικά, γι αυτούς είναι σκάνδαλο να ακούγονται τέτοια τραγούδια και μάλιστα μέσα στη σχολή της αστυνομίας! Τα παιδιά δείχνουν εξαιρετικό χιούμορ. Αρχίζουν να χορεύουν και μάταια οι αστυνομικοί προσπαθούν να τους σταματήσουν. Ένας νεαρός βηματίζει πάνω κάτω σε μία απόσταση 50 μέτρων. «Τι κάνεις εσύ εκεί;» τον ρωτούν οι αστυνόμοι. «Κάνω τον Μαραθώνιο!..» απαντά «…θα συμπληρώσω 42 χιλιόμετρα και μετά θα σταματήσω!». Οι αστυνομικοί γίνονται έξαλλοι. Δεν πρέπει ούτε και συμβολικά να πραγματοποιηθεί ο Μαραθώνιος της Ειρήνης.

Όλοι οι διαδηλωτές εύχονται να μπορούσε έστω και ένας να σπάσει τον κλοιό και να φθάσει στον Τύμβο. Υπήρξε άραγε κανείς; Υπήρξε. Ο Γρηγόρης Λαμπράκης!