Ο Γιώργος Μακρής , οι Ανεύθυνοι και η Προκήρυξη για την Ανατίναξη της Ακρόπολης

Ο ποιητής Γιώργος Μακρής (φωτο) ήταν ο συγγραφέας της θρυλικής προκήρυξης Ανατίναξης της Ακρόπολης. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1923, και στις 31 Γενάρη του 1968, αυτοκτόνησε πέφτοντας από την ταράτσα της πολυκατοικίας όπου έμενε στη γωνία των οδών Μιχαλακοπούλου και Σεμιτέλου.Το 1944, αναστάτωσε περισσότερο την ήδη αναστατωμένη Αθήνα, προτείνοντας με προκήρυξη την ανατίναξη του Παρθενώνα!

Το 2017, η ιστορία της Προκήρυξης έγινε και νουβέλα από τον βραβευμένο συγγραφέα Χρήστο Χρυσόπουλο, Το βιβλίο τυπώθηκε στο εξωτερικό με τίτλο The Parthenon Bomber (φωτο). 

Η ιστορία και το νόημα της Προκήρυξης

Η Προκήρυξη για την Ανατίναξη της Ακρόπολης, ρίχτηκε στους δρόμους στις 14 Νοεμβρίου 1944, σχεδόν αμέσως δηλαδή μετά την απελευθέρωση της Αθήνας. Είχε την υπογραφή του Γιώργου Μακρή με την ένδειξη Αρχηγός του ΣΑΣΑ Σύνδεσμος Αισθητικών Σαμποτέρ Αρχαιοτήτων. 

Η πράξη μοιάζει ανεξήγητη, ανθελληνική και προβοκατόρικη, ιδιαίτερα αν σκεφτεί κανείς ότι 3 χρόνια πριν (30 Μαΐου 1941), ο Απόστολος Σάντας και ο Μανώλης Γλέζος, με απαράμιλλο ηρωισμό είχαν κατεβάσει την γερμανική σημαία από τον Ιερό Βράχο του Παρθενώνα. Τι οδήγησε άραγε τον Γιώργο Μακρή και λίγους ακόμη φίλους να εμφανίζονται σαν ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΩΝ ΣΑΜΠΟΤΕΡ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ που έγραφαν 

«… Πρώτη καταστροφή ορίζεται η ανατίναξη και η τέλεια κατεδάφιση του Παρθενώνα που μας έχει κυριολεκτικά πνίξει…». 

Το ερώτημα αυτό, ίσως βρίσκει απάντηση αν σκεφτεί κανείς ότι ο Παρθενώνας, αμέσως μετά την απελευθέρωση από τη γερμανική κατοχή, είχε καταλήξει ένα σύμβολο για κάθε ιδεολογική χρήση. Δεν υπήρχε πορεία Αριστερών ή Δεξιών που να μην είχε πανό τον Παρθενώνα. Οι πορείες κατέληγαν σε αιματηρές συμπλοκές και τα πανό με τον Παρθενώνα γίνονταν ρόπαλα για τα κεφάλια. Η κάθε πλευρά εμφανιζόταν σαν αποκλειστική ιδιοκτήτρια του αιώνιου και πανελλήνιου συμβόλου. 

Χαρακτηριστικό για εκείνη την εποχή, είναι το απόσπασμα από το βιβλίο «Προσωπική Μαρτυρία» του αείμνηστου πολιτικού Αναστάσιου Πεπονή:

«ΜΕΣ’ ΑΠ’ ΤΟΥΣ ΚΑΠΝΟΥΣ ΚΑΙ ΤΑ ΧΑΛΑΣΜΑΤΑ ΘΑ ΧΤΙΣΟΥΜΕ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΥΣ ΠΑΡΘΕΝΩΝΕΣ. Μ’ αυτό το σύνθημα κατέβηκε ο σύνδεσμος σε κείνη τη μεγάλη μεταπελευθερωτική λαϊκή παρέλαση. Το μεγάλο πανό που είχαμε ετοιμάσει για την παρέλαση: φωτιές, καπνός, χαλάσματα…και στο βάθος ο Παρθενώνας… Μα καθώς παίρναμε την στροφή για να μπούμε στην Πανεπιστημίου, ένας κόσμος έξαλλος, άνδρες και γυναίκες με κόκκινες σημαίες, με πανό κάποιας συνοικιακής ΚΟΒας, χυμήσανε κατά πάνω μας. Στόχος τους, το πανό μας….»
Α.Πεπονής. «Προσωπική Μαρτυρία».

Δεν είναι καθόλου παράξενο που ο Γιώργος Μακρής είδε όλη αυτή την κατάσταση με τον σαρκασμό της προκήρυξης των «Αισθητικών Σαμποτέρ Αρχαιοτήτων», η οποία στην ουσία της ήταν μια καλλιτεχνική διαμαρτυρία για την μάστιγα του διχασμού των Ελλήνων. 

Αυτό το τολμηρό κείμενο θυμίζει το φουτουριστικό μανιφέστο του Marinetti που δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 1909 στη Figaro. Ο Marinetti έγραφε… 

-Θέλουμε να καταστρέψουμε τα Μουσεία και τις Βιβλιοθήκες… 

Ο Μακρής, όπως και ο Marinetti, ήθελαν να εξαφανίσουν έναν κόσμο ανιαρό και γελοίο, το «παλιό» που έπνιγε την έμπνευση και την δημιουργία. Αλλά ο Marinetti κατέληξε στη φασιστική Ακαδημία του Μουσολίνι. Ο Μακρής, αντίθετα, ήθελε να ξεφύγει από κάθε Ακαδημία. 

Η πρόταση για την ανατίναξη του Παρθενώνα είναι το πρώτο ροκ μανιφέστο στην Ελλάδα. Σηματοδοτεί μια αλλαγή στην νεανική διάθεση και προμηνύει την κίνηση των Ανεύθυνων που γρήγορα θα ακολουθούσε. 

Η κίνηση των Ανεύθυνων 

Δεν γνωρίζουμε τον βαθμό επηρεασμού που είχε η «προκήρυξη» στην ελληνική νεολαία. Είναι όμως βέβαιο, ότι γρήγορα ανάλογοι «αιρετικοί» νεανίες, θέτουν υπό αμφισβήτηση τα θεωρούμενα αδιάφθορα όνειρα ένθεν και ένθεν. Οι νέοι αυτοί, ονομάστηκαν Ανεύθυνοι της Αθήνας.

Φωτογραφία πυρήνα των Ανεύθυνων της Αθήνας. Είναι στο δωμάτιο της γλύπτριας Νάτας Μελά. Από αριστερά: Ρωμαίος Ζουλούμης, Τάκης Βασιλάκης (;), Ευθαλία Αργυροπούλου, Μίνως Αργυράκης. Μπροστά οι δύο κοπέλες που κάθονται στο πάτωμα: Νέλλη Ανδρικοπούλου και Νάτα Μελά. Η κοπέλα που έχει κρύψει το πρόσωπό της ανάμεσα στα χέρια, είναι η γλύπτρια Αλεξάνδρα Νικολετοπούλου. Φωτό, 1945 

Οι πρώτες μεταπολεμικές παρέες (νέοι ζωγράφοι, γλύπτες, αρχιτέκτονες, μουσικοί και συγγραφείς), συχνάζουν στο πατάρι του Λουμίδη και στο Βυζάντιο στο Κολωνάκι. Σε αυτές τις παρέες, εντοπίζεται η πρώτη μεταπολεμική νεανική διάθεση στην Ελλάδα: Η Ναταλία Μελά (Νάτα) εγγονή του Παύλου Μελά, αφήνει την ΕΠΟΝ και γίνεται «έξαλλη» μετά την δολοφονία του Κίτσου Μαλτέζου. Η «κολλητή» της φίλη Λένα Τσούχλου διάγει εξίσου έξαλλο βίο και διατηρεί συναισθηματικό δεσμό με τον Νίκο Κούνδουρο. Ο διάσημος αργότερα γλύπτης Τάκης Βασιλάκης (Takis). Ο Γιώργος Μακρής, γράφει συνεχώς χωρίς να δημοσιεύει, τα ποιήματά του θα βγουν πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του, από τον ξάδελφό του Άγγελο Καράκαλο. Η Φώφη Τρέζου, ένα τρελοκόριτσο που δούλευε στην ανοικοδόμηση (είχε μόλις τελειώσει Γεωπόνος) και ήθελε να φύγει στην Αφρική. Ο Γιώργος Λιάλιος, εξάδελφος του Ρόδη Ρούφου αλλά και τα παράξενα αδέλφια Βλαδίμηρος και Λίλη Μακ, που ισχυρίζονταν ότι ήταν γαλαζοαίματοι. Η Μαντώ Αραβαντινού, ο Μίνως Αργυράκης και άλλα πνευματικά τέκνα της εποχής που παρακολουθούσαν τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Γιάννη Τσαρούχη.

Όλοι αυτοί έχουν μεταξύ τους κάτι κοινό: ξεχειλίζουν από σφρίγος και πολιορκούνται από ανησυχίες και όνειρα. Αποτελούν την πρωτοπορία μιας νεολαίας που έχει έναν ήλιο στο μέτωπο. Κηρύττουν ένα διαφορετικό ευαγγέλιο, την χαρά της ζωής και την δημιουργία. Για τους άλλους που έχουν εγκλωβιστεί στην αδιέξοδη λογική του εμφύλιου, αποτελούν το άκρον άωτον της κατάντιας. Ο Παύλος Παλαιολόγος, εκφράζει την απάντηση των «ανεύθυνων», σε ένα χρονογράφημα του 1947. Περιγράφει έναν μεσήλικα που βαδίζει με «το βαρύ βήμα της αξιοπρεπούς θλίψεως», να φρίττει με την ανευθυνότητα της νεολαίας. Οι νέοι απαντούν…

«Ούτε αγνοούμε, ούτε αδιαφορούμε. Την Ιερουσαλήμ κι εμείς την παροικούμε. Πώς να αγνοήσουμε; Εμάς αποσπάτε από το θρανίο, από την προετοιμασία και από τον έρωτα, για να μας στείλετε στους εμφυλίους σας που έργο δικό σας είναι. Και φαντάζεστε πως αγνοούμε; Ούτε αδιαφορούμε. Δεν αδιαφορείτε εσείς που έχετε φάει το ψωμί σας και αποδίδετε αδιαφορία σ’ εμάς που τώρα μόλις ξεκινήσαμε και πρόκειται να σταδιοδρομήσουμε στον τόπο αυτόν που ματοκυλούν οι κακίες και οι μωρίες σας…» 

Φωτο: Η Ιωάννα Χατζηνικολή (αριστερά) και η Λένα Τσούχλου. Στα 1946 οι δύο Ανεύθυνες τολμούν να καπνίζουν, να φορούν καυτό σορτς και να παίζουν τάβλι σε αντροκρατούμενο καφενείο.

Η Λένα Τσούχλου, στο ποίημα της «Εμείς οι Λίγοι», ονομάζει την παρέα της «τραγικούς ερωτευμένους», «αλύτρωτους στοχαστές» και «προάγγελους του χάους». Η Φώφη Τρέζου, λίγα χρόνια αργότερα, έγραψε το θεατρικό έργο «Οι Ανεύθυνοι», όπου περιγράφει την ψυχολογία της έξαλλης αυτής νεολαίας.

Οι Ανεύθυνοι είναι το πρώτο πέρα από κόμματα νεανικό φαινόμενο που περιορίζεται όμως στην Αθήνα. Είναι κυρίως πλουσιόπαιδα του Κολωνακίου που προσπαθούν να αρνηθούν την καταγωγή τους. Έχουν εξαιρετική μόρφωση και τα γνωστότερα δείγματα της κουλτούρας τους είναι

-η προκήρυξη των «Αισθητικών Σαμποτέρ» 

-τα ποιήματα και τα γραπτά του Γιώργου Μακρή
και 

-το ποίημα της Λένας Τσούχλου.



ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΛΙΓΟΙ
Είμαστε εμείς οι ονειροπαρμένοι τρελοί της γης
με τη φλογισμένη καρδιά και τα έξαλλα μάτια.
Είμαστε οι αλύτρωτοι στοχαστές
και οι τραγικοί ερωτευμένοι.
Χίλιοι ήλιοι κυλούνε μες στο αίμα μας
κι ολούθε μας κυνηγά το όραμα του απείρου.
Η φόρμα δεν μπορεί να μας δαμάσει.
Εμείς ερωτευτήκαμε την ουσία του είναι μας
και σ’ όλους μας τους έρωτες αυτήν αγαπούμε.
Είμαστε οι μεγάλοι ενθουσιασμένοι
κι οι μεγάλοι αρνητές.
Κλείνουμε μέσα μας τον κόσμο όλο
και δεν είμαστε τίποτα από αυτόν τον κόσμο.
Οι μέρες μας είναι μια πυρκαγιά κι οι νύχτες μας ένα πέλαγο.
Γύρω μας αντηχεί το γέλιο των ανθρώπων.
Είμαστε οι Προάγγελοι του Χάους
(Λένα Τσούχλου, 1946)

Credits – Όλες οι φωτογραφίες ΑΡΧΕΙΟ Μ.Νταλούκα